Autisme: Zelfreflectie & tools

Vooruitgang?

Volgens de resultaten van mijn laatste ROM-tests ben ik vooruitgegaan in verhouding tot 2016.

Zelf deel ik dat gevoel geenszins. De zwak stijgende lijn kleurt zich voornamelijk in bewustwording: ik ben bewuster geworden van mijn beperkingen en mogelijkheden, wat minder streng voor mezelf en iets beter in staat dingen los te laten. Dit klinkt enorm positief. Toch betreft het minutieuze veranderingen, gemeten in periodes waarin mij geen prestatiedruk of verplichtingen van buitenaf werden opgelegd – een wereld van verschil.

Ik mag, nee… moet, mezelf zijn, minder nadenken over de consequenties van mijn handelingen, woorden en activiteiten ten opzichte van anderen en het bezwarende effect op mezelf minimaliseren. Kortom: kiezen voor mezelf.

Aanpak

Hoe doe je dat als je gewend bent hierin nooit een keuze gehad te hebben? Hoe gaat het in zijn werk als jij wel wilt, maar het rigide deel van je hersenen pertinent weigert mee te werken?

Elke dag stellen we doelen op, zowel bewust als onbewust. Sommigen omdat we het willen, anderen omdat we denken dat het moet. Dagelijks wil ik zo veel doen dat er uiteindelijk niets van komt. Het stijgt me boven het hoofd, het wordt te groot, ik maak het te moeilijk. Meestal ben ik voor aanvang zo gefixeerd op het perfectioneren van een doel dat ik me verlies in het systematisch in kaart brengen van de details – al een kunstwerk op zich – waardoor ik geen tijd of energie overhoud voor de oorspronkelijke intentie. Inschatten van tijd is lastig, want immers duurt alles wat ik aanpak vele malen langer dan bij de gemiddelde mens. Tijd, energie en ruimte zijn essentieel. Verder mag er niets tussendoor komen en mogen er geen extra taken zijn die me kunnen afleiden. Zijn die er wel, dan is het van meet af aan een verloren zaak. Ook heb ik overzicht nodig. Ga ik bijvoorbeeld schrijven, dan wil ik eerst het huis aan kant hebben, aangekleed en opgemaakt zijn. Anders heb ik geen rust, voelen die taken ‘onaf’ aan en kan ik mijn voorgenomen doel niet realiseren. Vreemd, ik weet het. Niemand die het ziet; het is puur voor mezelf.

Tool voor dagelijkse doelen

Daar ik mezelf belemmer in mijn opstart en de lat altijd te hoog leg, heeft mijn casemanager een handige tool bedacht. Elke ochtend kies ik drie doelen:
- Iets groots 
- Iets kleins
- Niets

De keuze ligt niet vast. Als het ene doel niet lukt, mag ik overschakelen naar een van de twee anderen. Het is een handvat waarmee ik kan werken. Nog belangrijker: het reduceert mijn vervelende, nimmer aflatende schuldgevoel. Het enige wat me eraan dwarszit is dat ik eerst toestemming nodig heb – het spreekwoordelijke groene licht dat ik mezelf niet zou verlenen. De tool is dus werkzaam op basis van wat ik volgens een ander mag. Aangezien ik gewend ben te doen wat men van me verwacht, heb ik er minder moeite mee. Ik volg een opdracht. Het is bijzonder slim bedacht om iets waar ik mezelf gewoonlijk mee opzadel in te zetten als positief instrument met een intrinsiek doel. Hopelijk lukt het me dit in de toekomst natuurlijk(er) aan te leren.

Tool voor nee zeggen

Van nature zeggen de meesten ja tegen verzoeken, voorstellen of opdrachten. De redenen kunnen uiteenlopen, de impact van toestemmen mondt vaak uit in paniek, stress en spijt. Je vraagt je af waarom je ermee ingestemd hebt. Eigenlijk heb je geen tijd, zin of energie om je belofte na te komen. Je werd overvallen en zei uit goed fatsoen ja. Je durfde geen nee te zeggen uit angst de vrager te kwetsen of bent gewend zelf geen zeggenschap te hebben.

Ook ik was een ja-zegger en manoeuvreerde me van de ene naar de andere stressvolle situatie. Ik moest de opdrachten tussen mijn schema inpersen, prioriteit geven en binnen een bepaalde tijd afronden. Problematisch. Daarbij moest het nog perfecter dan voor mezelf, want in mijn beleving is elk ander oog kritischer. Het kostte me zeeën van tijd en energie. Niemand zag dat. Het resultaat werd meestal als vanzelfsprekend aangenomen. Niet dat men er niet blij mee was, maar het was normaal dat ik iets keurig en perfect afleverde. Ik probeerde mezelf wijs te maken dat het complimenterend was gevraagd te worden. Toch won die overweging het niet van de belasting. En… helaas zijn er personen die het maar al te makkelijk vinden wanneer iemand iets voor hen oplost. Ik was het beu.

Jaren geleden heb ik een tool aangereikt gekregen die me verloste:

wanneer iemand je iets vraagt te doen, zeg dan niet direct ja. Zeg dat je erover na moet denken en erop terugkomt. 

Het verschaft je uitstel en bied je de mogelijkheid de voors en tegens in je vertrouwde omgeving ongedwongen en in alle rust op een rijtje te zetten. Tegelijkertijd kun je het kaf van het koren scheiden, je planning nakijken en je gevoel volgen. De eerste keer nee zeggen is onwennig, maar geloof me als ik zeg dat het iedere keer beter zal gaan.

Bedenk dat het normaal is om voor jezelf op te komen. De ander doet hetzelfde.

Je kunt achter je beslissing staan, omdat die weloverwogen is. Al gauw merk je dat mensen het helemaal niet erg vinden als je bedankt voor de eer. Ze zoeken iemand anders, doen het zelf of laten het los. In het begin zullen de veelvragers het vreemd vinden, maar ook dat went. Net als het schuldgevoel; dat wordt minder en minder tot het verdwijnt. Het zit in jouw hoofd en leeft niet in de gedachten van een ander. De tool heeft mij enorm goed geholpen.

Overweging

Ben ik nu een beter gebalanceerd mens? Nee, dat niet. Weliswaar heb ik vooruitgang geboekt in meer mezelf zijn door te oefenen in mijn eigen beschermde omgeving, maar uit ervaring blijkt dat blootstelling aan (prestatie)druk, sociale interactie en/of andere prikkels me meteen weer doen verschieten in blokkades, depressies en paniek. Ik moet en mag minder veeleisend naar mezelf toe zijn, maar het eisenpakket ligt nog altijd te hoog en schuldgevoel laat zich niet elimineren. Nog steeds probeer ik te veel dingen door een trechter te duwen die nooit zullen passen, alleen neem ik nu af en toe een adempauze. De grafieken toonden aan dat veel zaken ongewijzigd zijn gebleven, onder andere: reageren, schakelen, aanpassen en prikkelgevoeligheid.

Sommige dingen kun je ook niet veranderen; je moet ermee leven. Acceptatie is misschien wel het moeilijkste onderdeel op de weg naar balans. Mild zijn voor jezelf, toegeven dat iets niet kan, loslaten wat niet lukt, het afgezworen masker dat zich onzichtbaar weer opdringt werkelijk afwerpen… het valt niet mee, maar blijft het proberen waard.